Nadal badane są czynniki, które mogą mieć wpływ na niszczenie komórek, produkujących w organizmie insulinę, będące przyczyną powstawania cukrzycy typu 1. Dotychczasowa wiedza medyczna pozwala jednak skutecznie przeciwdziałać rozwojowi cukrzycy typu 2 za pomocą terapii behawioralnej.
Styl życia ma niekwestionowany wpływ na cukrzycę typu 2. Z jednej strony szybko i łatwo dostępna niezdrowa, przetworzona żywność, z drugiej zaś – zbyt niska aktywność fizyczna, związana z siedzącym trybem życia przyczyniają się do rozwoju choroby. Nierzadko musimy wykazać się silną wolą i determinacją w drodze po zdrowie.
International Diabetes Federation, powołując się na badania z różnych części świata (USA, Finlandia, Chiny, Indie, Japonia), stwierdza: modyfikacja stylu życia poprzez aktywność fizyczną i/lub zdrową dietę, prowadząca do osiągnięcia odpowiedniej masy ciała i umiarkowanej aktywności fizycznej, może nie tylko opóźnić, lecz także zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 2, również w grupie wysokiego ryzyka1.
Aktywność fizyczna i zmniejszenie masy ciała
Wielokierunkowe korzyści z wysiłku fizycznego (korzystny wpływ na wrażliwość na insulinę oraz kontrolę glikemii, a także profil lipidowy, osiąganie pożądanej masy ciała, a nawet pozytywny wpływ na nastrój) sprawiają, że jest on nieodłączną częścią leczenia cukrzycy. IDF zaleca, by poświęcić na ćwiczenia fizyczne minimum 30–45 minut, od trzech do pięciu razy w tygodniu2, a Polskie Towarzystwo Diabetologiczne rekomenduje, aby dla najlepszych efektów wysiłek fizyczny podejmowany był nawet codziennie3.
PTD podkreśla, że intensywność wysiłku fizycznego powinna być ustalana z lekarzem. Wskazuje jednak na uniwersalne aktywności, które będą dobrym wyborem dla pacjentów z cukrzycą, przy współwystępowaniu nadwagi lub otyłości: Nordic walking (w każdym wieku) oraz szybki spacer do zadyszki (pacjenci z cukrzycą typu 2, powyżej 65. roku życia).
Szczególnie w młodszych grupach wiekowych, przy braku przeciwwskazań – warto postawić na wysoką aktywność fizyczną, w tym również uprawianie sportu. Należy jednak pamiętać o efekcie glikemicznym, wywoływanym przez różnego rodzaju aktywności fizyczne – np. wysiłek tlenowy (np. Nordic Walking, jazda na rowerze czy pływanie – po takim wysiłku następuje zmniejszenie poziomu glukozy, a zwiększona wrażliwość na insulinę utrzymuje się przez kilka, kilkanaście godzin po jego zakończeniu), wysiłek beztlenowy (np. oporowy czy interwałowy, gdzie są wyzwalane w organizmie procesy, w których może nastąpić wzrost glikemii po zakończonym wysiłku).
Zdrowa dieta
Szczegółowe, zindywidualizowane wytyczne, dotyczące sposobu odżywiania powinny zostać przygotowane przez dietetyka w oparciu zarówno o potrzeby, jak i możliwości pacjenta. Nie istnieje uniwersalna dieta, którą można byłoby zalecać wszystkim pacjentom z cukrzycą – proporcje makroskładników czy kaloryczność poszczególnych posiłków powinny być indywidualnie ustalane, m.in. na podstawie wieku, poziomu aktywności fizycznej, ewentualnej obecności powikłań po cukrzycy, a także schorzeń dodatkowych. Dieta powinna zawierać węglowodany złożone, które powodują powolny wzrost glikemii we krwi i dają uczucie sytości na dłużej, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3 i 6, które są bogate w witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E i K oraz pełnowartościowe białko i błonnik.
Co do zasady, dieta pacjentów chorych na cukrzycę oraz osób z grup ryzyka nie różni się znacząco od tej, którą nazywamy „zdrową” w populacji ogólnej – warto wybierać jak najmniej przetworzone produkty. IDF przygotowało ogólne wskazówki, którymi warto się kierować podczas posiłków:
- Wybieraj wodę, kawę lub herbatę zamiast soków owocowych lub słodzonych napojów gazowanych
- Spożywaj każdego dnia co najmniej trzy porcje warzyw, w tym zielonych warzyw liściastych
- Spożywaj dziennie do trzech porcji świeżych owoców
- Na przekąskę wybieraj orzechy, świeże owoce lub niesłodzone jogurty
- Ograniczaj spożycie alkoholu
- Wybieraj chude kawałki białego mięsa, drobiu lub owoców morza, zamiast czerwonego lub przetworzonego mięsa
- Wybierz masło orzechowe, zamiast kremu czekoladowego lub dżemu
- Wybieraj pełnoziarnisty chleb, ryż lub makaron
- Wykorzystuj tłuszcze nienasycone (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, kukurydziany lub słonecznikowy), zamiast tłuszczów nasyconych (np. masło, tłuszcz zwierzęcy, olej kokosowy, olej palmowy)
- Unikaj żywności i napojów o wysokiej zawartości cukru4
Poza tym, co jemy – ważne jest także to, jak często i jak szybko spożywamy posiłki. Zdrowe odżywianie w oparciu o pięć posiłków dziennie: trzy główne posiłki oraz dwie przekąski, dostarcza organizmowi stałe porcje energii. Nie doprowadzamy do uczucia silnego głodu i w związku z tym unikamy podjadania najczęściej słodyczy. Na każdy posiłek powinniśmy przeznaczać około 15 minut (dzięki czemu informacja o sytości dociera do mózgu i odczuwamy uczucie sytości w odpowiednim momencie – spożywamy mniej kalorii), każdy kęs przeżuwając nawet 30 razy (dokładne przeżuwanie rozpoczyna i usprawnia proces trawienia).
Powyższe zalecenia mają pomóc w uzyskaniu i utrzymaniu bliskiego normy stężenia glukozy w surowicy krwi, optymalnego stężenia lipidów i lipoprotein w surowicy, a także optymalnych wartości ciśnienia tętniczego krwi (minimalizacja ryzyka chorób naczyń) oraz prawidłowej masy ciała.
Zdrowy sen i redukcja poziomu stresu
Regeneracja organizmu również ma istotny wpływ na zahamowanie rozwoju cukrzycy. Zdrowy, spokojny sen wpływa bowiem na metabolizm glukozy. Dzieci w wieku 6–13 lat potrzebują około 9-11 godzin snu, nastolatkowie do 17. roku życia – 8–10 godzin, z kolei dorośli – 7–9 godzin.
Nie bez znaczenia pozostaje także stres. Stres towarzyszy nam w codziennym życiu. Aby zredukować jego poziom – warto postawić na codzienny relaks, w zależności od indywidualnych preferencji. W rozładowywaniu napięć pomogą wspomniane już aktywność fizyczna i nieprzerwany sen, a także rozmowa z bliskimi, ciepła kąpiel, picie herbatek ziołowych, chwila dla siebie z książką lub ulubionym filmem, spokojna muzyka czy oddanie się swojemu hobby.
Przede wszystkim edukacja
Kompleksowe leczenie cukrzycy, zmiana stylu życia i farmakoterapia nie mogą odbywać się bez właściwej edukacji pacjentów, która jest ważną częścią zindywidualizowanej, opartej na potrzebach i preferencji opieki nad pacjentem z cukrzycą . To właśnie prawidłowo prowadzona edukacja zdrowotna pomaga zrozumieć chorobę, wdrożyć zmiany w dotychczasowym trybie życia, odpowiednio kontrolować przebieg cukrzycy oraz zapobiegać rozwojowi powikłań.
Świadomi pacjenci są bardziej odporni na stres, samodzielni oraz zmotywowani do podjęcia wyzwań związanych z leczeniem.
Warto podkreślić, że edukacja w profilaktyce i leczeniu cukrzycy nie jest kwestią indywidualną pacjentów. Jest ona ściśle połączona z kontaktami z zespołem lekarskim, który odgrywa w tej kwestii kluczową rolę – konieczne jest współdziałanie specjalistów z pokrewnych dziedzin ze względu na multidyscyplinarny charakter późnych powikłań cukrzycy i schorzeń współistniejących oraz wszelkimi środkami masowego przekazu, które w łatwy i szybki sposób pomagają dostarczyć niezbędną wiedzę.
1Źródło: https://www.idf.org/aboutdiabetes/prevention.html
2Ibidem.
3Źródło: Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Diabetologia praktyczna, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2019, tom 5, nr 1
4Źródło: https://www.idf.org/aboutdiabetes/prevention.html